Urząd Miasta Maszewo - maszewo.pl

Nazwa Maszewo (Massow), pojawiła się w źródłach pisanych po raz pierwszy w 1232 roku w dokumencie podpisanym m.in. przez proboszcza Bertrama z Maszewa. Według sugestii archeologów, najstarsze ślady osadnictwa w Maszewie datowane na X wiek, mają występować nieopodal dzisiejszego miasta, na wzniesieniu usytuowanym ok. 0,5 km na zachód od centrum, na terenie określanym nazwą "Góra Zamkowa". Na wzniesieniu tym, zgodnie również ze stwierdzeniami historyków, miało być usytuowane grodzisko wczesnośredniowieczne. Dalszym dowodem potwierdzającym istnienie grodu, jest informacja źródłowa z 1334 roku, mówiąca o sprzedaży części gruntów położonych przy wałach starego grodu. W pobliżu grodu maszewskiego rozwinęła się otwarta osada, która stanowiła zalążek późniejszego miasta średniowiecznego.Usytuowana ona była, najprawdopodobniej, po północno - wschodniej stronie wzniesienia, na miejscu późniejszego Przedmieścia Nowogardzkiego.Gród i zamieszkująca go ludność należały do Księstwa Pomorskiego, i do połowy XIII wieku znajdowały się pod zwierzchnictwem, książąt z domu Gryfitów. W tym okresie, być może, w 1248 roku kiedy, sąsiedzką Ziemię Stargardzką, książęta oddali we władanie biskupom pomorskim, Maszewo przekazane zostało również biskupstwu kamieńskiemu.W 1253 roku w źródłach pojawiło się nowe, ważne dla dziejów miasta, nazwisko rycerza Konrada von Massow, który przejąwszy nazwisko od nazwy miejscowości, przyczynił się do powstania miasta średniowiecznego, będąc najprawdopodobniej jego zasadźcą. Rodzina von Massow związana była z dziejami Maszewa do 1334 roku.Początki powstania miasta są niejasne. Dokument lokacyjny według prawa magdeburskiego wystawiony został przez biskupa Hermana von Gleichen w 1278 roku. W przywileju lokacyjnym mieszkańcy Maszewa otrzymali od biskupa 100 łanów ziemi i 30 łanów łąk. Cztery lata później, książę Bogusław IV zatwierdzając ów przywilej zwolnił mieszczan od płacenia cła mostowego i drogowego na terenie Księstwa Szczecińskiego. Wkrótce potem w 1286 roku, biskup Herman przeniósł Maszewo na prawo lubeckie, co wiązało się z nadaniem miastu przywilejów sądowniczych, a także nadał mieszczanom prawo do posiadania młynów i wiatraków oraz do odłowu ryb w jeziorze warszowskim i pobierania mytta z dróg lądowych. 

Dochody miejskie dzielone były między biskupstwem, które otrzymywało 2/3, podczas gdy reszta pozostawała w kasie miejskiej. Miastem w imieniu biskupa zarządzała rada, w skład której, od 1290 roku, wchodzili również przedstawiciele mieszczan. Nadane wówczas przywileje zatwierdzone były w późniejszych czasach jeszcze czterokrotnie: w 1501 r. przez księcia Bogusława X, w 1663 przez grafa Ludwika von Eberstein, w 1699 r. przez kurfursta Fryderyka III, i w 1714 przez króla Wilhelma I. Rozpoczęta w ostatniej ćwierci XIII w. organizacja miasta przeciągnęła się zapewne na pierwsze lata XIV w. W 1300 r. mieszkańcy Maszewa i Stargardu zawiązali związek przeciw rabusiom, a w 1310 r. mieszczanie maszewscy, wśród których występowali rycerze von Massow, założyli bractwo kościelne. O owym bractwie i rycerzu Ludeke von Massow wspomina źródło z 1321 roku. Rodzina von Massow zajmowała najprawdopodobniej stary słowiański gród, na którym być może istniał zamek. Z nieznanych przyczyn, w 1334 roku, Conrad von Massow sprzedał część starego grodu biskupom kamieńskim i od tego czasu nazwisko tego rodu przestało występować w powiązaniu z dziejami miasta. W drugiej połowie XIV wieku biskupi kamieńscy oddali miasto w lenno braciom von Dossow. Dokument dotyczący tej transakcji wystawiono w 1363 roku. Dziewięć lat później, w 1372 roku, lennikiem został duchowny Poppe. W tym okresie, a raczej w pierwszej połowie XIV w., doszło do wykształcenia się układu urbanistycznego miasta oraz do pełnej organizacji zarządu. W omawianym okresie istniały już obwarowania miejskie oraz kościół farny. O obowiązku otoczenia miasta murami wspomina dokument lokacyjny z 1286 roku; o funkcjonowaniu kościoła mówi źródło z 1358 r. O pozostałej zabudowie miasta w XIV stuleciu brakuje jednak informacji. Proces rozwoju miasta w ciągu XV w. jest mało znany. W tym stuleciu nastąpiły jednak duże zmiany w zakresie praw własnościowych. W 1436 r., jak twierdzi G. Kratz, lub w 1451 r. jak twierdzą inni historycy, biskup Siegfried z Kamienia sprzedał miasto księciu Bogusławowi IX i w ten sposób Maszewo znalazło się ponownie pod zwierzchnictwem Książąt Pomorskich, którzy jednak już pod koniec tamtego wieku oddali go w lenno grafom von Eberstein. Dokładna data przekazania miasta tej znaczącej na Pomorzu rodzinie nie jest jednak znana. Historycy podają tutaj kilka różnych dat: 1466, 1481 oraz 1523. Wg Berghaus'a, grafowie von Eberstein byli panami ziemi maszewskiej od 4 ćwierci XV wieku. W 1486 roku miano ich bowiem określić jako "Gravenn jmme Lande to Massow", a w 1523 r. Książę Bogusław X, zatwierdzając wcześniejsze ustalenia, nadał Jerzemu von Eberstein tytuł prawny do Maszewa i związanych z nim ziem. Przejęcie miasta przez grafów zapoczątkowało nowy etap w jego rozwoju. Etap ten dotyczy dziejów Maszewa już w okresie nowożytnym. Pod koniec XV w. bowiem, średniowieczne miasto było już całkowicie ukształtowane. Na wytyczonym wcześniej planie, w obrębie murów miejskich, istniała zabudowa mieszczańska i budowle użyteczności publicznej: kościół, ratusz. W okresie tym przed murami miejskimi wykształciły się również przedmieścia, których było najprawdopodobniej dwa. Oba przed bramami miejskimi: stargardzką i nowogardzką, po stronie zachodniej, na miejscu osady przedlokacyjnej. Wprawdzie ich istnienie nie jest potwierdzone źródłowo, ale pewne przesłanki na to wskazują. O istnieniu przedmieścia przed bramą stargardzką świadczy fakt budowy tu kaplicy św. Jerzego (obecnie p.w. św. Alberta Chmielowskiego) ufundowanej w 1490 r. na miejscu wcześniejszego założenia. Wraz ze szpitalem i przytułkiem, które funkcjonowały w tym miejscu do 1945 r. (obecnie zachowała się tylko kaplica). Wzmiankowane w źródłach młyny, po północnej stronie miasta, za bramą nowogardzką, istniejące tam również przez cały okres dziejów Maszewa, są również pewnym dowodem na występowanie osadnictwa w ich pobliżu, a więc przedmieścia, które wyrosło na bazie osadnictwa wczesnośredniowiecznego. Mieszkańcy miasta w okresie średniowiecza, a także w wiekach następnych, utrzymywali się głównie z rolnictwa. Prowadzony był też z pewnością handel i drobne rzemiosło. W 1400 r. wspominana jest w źródłach gildia o bliżej nie znanym charakterze. Wg szacunkowych danych liczba mieszkańców pod koniec średniowiecza nie przekraczała 500 osób.

Dzieje miasta w ciągu XVI w. przebiegały w miarę pomyślnie. W 1501 r. Maszewo uzyskało potwierdzenie wcześniejszych przywilejów. Nowi właściciele, wkrótce po 1500 r. przyczynili się do założenia w Maszewie szkoły łacińskiej (wcześniej funkcjonowała tu szkoła przykościelna), a w drugiej połowie XVI w. wybudowali w Maszewie swoją siedzibę - zamek. Został on usytuowany na terenie wcześniej nie zagospodarowanym, po południowo-zachodniej stronie miasta, między murami a dawnym grodem, w miejscu późniejszej siedziby Urzędu Domeny Państwowej. W 1580 r. wydali również pozwolenie na organizowanie w mieście jednego targu w ciągu roku i czterech jarmarków. Po 1534 r. Maszewo, podobnie jak całe Księstwo Pomorskie, w wyniku reformacji przeszło na protestantyzm. Fakt ten, z uwagi na niewielką w tym czasie własność kościelną, nie miał większego wpływu na rozwój miasta. W ciągu upływającego bez większych katastrof stulecia, nastąpiło ugruntowanie się charakteru miasta, jako niewielkiego, spokojnego rolniczego ośrodka z powoli rosnącą liczbą ludności. W okresie tym, pół km od Maszewa, przy drodze prowadzącej na Tolcz, założony został niewielki cmentarz, na którym chowano zmarłych na cholerę. Miejsce po tym cmentarzu nazywano do XX w. Pestkirchhof. Na początku XVII wieku miasto liczyło około 1 000 mieszkańców, a więc dwukrotnie więcej niż sto lat wcześniej. W tym czasie nastąpiła prawdopodobnie rozbudowa przedmieść, gdzie lokalizowana była zabudowa gospodarcza: zespoły stodół miejskich, owczarnie i inne budynki gospodarcze i mieszkalne. Spokojny rytm życia w Maszewie skończył się wraz z wybuchem wojny trzydziestoletniej/1618-1648/. W tym okresie miasto nawiedzone zostało całym szeregiem klęsk, z zarazami i pożarami, które doprowadziły do drastycznego spadku liczby ludności, zniszczeń dobytku i zabudowy. Czarna śmierć z 1625r. zabrała przeszło połowę mieszkańców, historycy twierdzą, iż zmarło wówczas 565 osób. Wybuchły trzy lata później pożar, w 1628r, zniszczył niemal całą zabudowę. Z istniejących przed pożarem 345 zabudowanych działek, miało pozostać jedynie 65 ocalałych domów, kościół, szkoła, i 25 stodół leżących na przedmieściach. W niedługi czas potem, w 1638r. i w 1639r, kolejne pożary niszczą kilkanaście następnych domów, a zaraza powoduje śmierć dalszych kilkuset osób. Około połowy XVII wieku, liczba mieszkańców wynosiła zaledwie kilkadziesiąt osób. W okresie tym, w 1635r, grafowie von Eberstein, wydzierżawiają Maszewo braciom Melchiorowi i Ewaldowi von Wedell, w których zarządzie miasto pozostawało zapewne do 1663r., to jest do czasu śmierci ostatniego, męskiego potomka rodziny Eberstein. Po tej dacie miasto i posiadłości grafów w ziemi maszewskiej, przeszły pod zwierzchnictwo margrabiów brandenburskich. W 1664r., na skutek roszczeń córki ostatniego z rodu Georga Eberstein, Jadwigi Eleonory zu Wied, Maszewo zostało jej przekazane odpłatnie za sumę 25 000 talarów. W rękach tej rodziny, Jadwigi Eleonory i jej syna Ludwika Fryderyka zu Wied, miasto pozostawało do 1692r. Po tej dacie wróciło do domu brandenburskiego. Jak już wspomniano wcześniej, siedemnaste stulecie nie zapisało się w dziejach miasta pomyślnie. W ciągu pierwszej połowy tamtego wieku uległ zniszczeniu dorobek poprzednich czasów, w drugiej połowie, prowadzono mozolną odbudowę utrudnioną 7 zmianami własnościowymi. Odbudowa dotyczyła podstawowych zasobów mieszkaniowych i budynków gospodarczych. W rozplanowaniu miasta nie nastąpiły wówczas żadne zmiany. Te rozpoczęły się dopiero w XVIII wieku po reformach ustroju miejskiego, przeprowadzonych przez Państwo brandenburskie po przejęciu miasta w 1692r. Nowe ustalenia w zakresie funkcjonowania miasta zaczęły obowiązywać od 1696r. W tymże roku, po zatwierdzeniu wcześniejszych przywilejów, ustalono nowy podział obowiązków pomiędzy Państwem a miastem. Z dawnych dóbr ziemskich rodziny Eberstein utworzono domenę państwową z siedzibą w Maszewie. Siedziba ta, jak wynika z opisów inwentarzowych, sporządzonych w 1691r. musiała być umieszczona w dawnej posiadłości Eberstein. Składała się z obszernego, murowanego domu, budynków inwentarskich, i ogrodu. Zarządzana była przez dzierżawcę. Tymczasem miasto otrzymało uprawnienia sądownicze i obowiązek sprawowania patronatu nad kościołem. Rządy w Maszewie, w imieniu Państwa sprawowała Rada Miejska, w skład której wchodził burmistrz, skarbnik, podskarbi, porządkowy i czterech przedstawicieli społeczeństwa miejskiego. Około 1700 r., liczba mieszkańców wynosiła około 500 osób, a więc tyle, co pod koniec średniowiecza. Począwszy od XVIII wieku, liczba ta powoli rosła, powiększając się znacznie około połowy tamtego stulecia, co było spowodowane mn. osadzeniem w mieście, w 1742 r. garnizonu. Pod koniec tamtego stulecia, liczba wojskowych, wraz z rodzinami, sięgała 240 osób. W 1753r., na gruntach miejskich położonych na północ od Maszewa, założona została nowa kolonia wiejska zwana "Nowym Maszewem", która była własnością miasta, podobnie jak sąsiednie wioski: Freyheide i Jakobshagen związane z Maszewem już od czasów średniowiecza. W tym okresie osadziła się w mieście również gmina żydowska, która z czasem założyła tu swój cmentarz, wybudowała dom modlitwy i szkołę. Rozwój urbanistyczny miasta w pierwszej połowie XVIII wieku był jednak nadal niewielki i sprowadzał się głównie do odbudowy zniszczeń. W tym okresie, na miejscu starszych, zbudowane zostały nowe młyny, odbudowana została kaplica św. Jerzego, przy której, w 1740r, zbudowano nowy szpital, wzniesiony w konstrukcji ryglowej według projektu mistrza Damesa, a rozbudowany w drugiej połowie XVIII wieku. W 1743r, nieopodal miasta założono cegielnię. Trwała odbudowa starych domostw i budowa nowych, których gro powstało jednak na miejscu dawnych działek i pustek. Jak wynika z relacji Bruggemana, przed 1784r. w Maszewie liczącym około 900 mieszkańców, w obrębie murów znajdowało się 169 domów w złym stanie i 8 poza murami, nie licząc kościoła, zespołu plebani, ratusza, oraz budynków należących do wojska. Nieopodal miasta funkcjonowały dwa młyny i folwark państwowy. Mieszkańcy miasta hodowali wówczas 199 koni, 342 sztuk bydła i 2719 sztuk owiec. W okresie tym nastąpiły również istotne przekształcenia w zabudowie miasta. W latach 1784 - 1786, zlikwidowane zostały średniowieczne obwałowania i fosa, która zasypana została ziemią ze splantowanych wałów. Teren po obwałowaniach podzielono na działki i sprzedano mieszkańcom na ogrody. W 1789r. podjęto też decyzje w sprawie zlikwidowania cmentarza przykościelnego /istniejącego tu od czasów średniowiecza/ i przeniesienia go poza obręb murów, za bramę nowogardzką. Pod koniec XVIII wieku, w 1799r., ograniczono też teren cmentarza przy szpitalu św. Jerzego. W tym czasie w mieście istniało 208 domów mieszkalnych i 105 stodół.

Przeprowadzone w pierwszej ćwierci XIX wieku reformy ustroju wiejskiego i miejskiego, przyczyniły się do ożywienia gospodarki a w konsekwencji i rozwoju miasta, który nastąpił jednak dopiero po połowie tamtego wieku. Zmiany dotyczące Maszewa polegały głównie na podziale gruntów domeny państwowej, z których znaczna cześć przypadła miastu. Separację gruntów domeny przeprowadzono w 1823-1825r. i już w tym ostatnim roku, rada miejska wydzierżawiła folwark majorowi von Kaersten. Miasto przejęło również tereny i budynki po garnizonie, który został wycofany z Maszewa w 1806 roku. Według Berghausa, w Maszewie, w 1834r, istniały 204 domy wewnątrz obwarowań i 10 na przedmieściu, za bramą Nowogardzką. Przedmieście to nazwano wówczas Nowym Miastem. W tym samym okresie, żona majora von Kaersten, zainicjowała obsadzanie ulic i dróg drzewami. Wcześniej, w latach 1821 - 1822, na rynku, na miejscu starego budynku, remontowanego w 1814r., wybudowano nowy ratusz, z dziedzińcem założonym w 1855r. Plac przed ratuszem jako jedyny w mieście, do 1857r., był oświetlony latarniami. W połowie XIX wieku liczba mieszkańców Maszewa wynosiła około 2 500 osób, w tym 85 żydów. W drugiej połowie XIX wieku, na skutek zbyt dużego przeludnienia (w okresie tym, w jednym domu mieszkało po dziesięć osób), władze miejskie w 1854 roku, przeprowadziły nowy podział działek miejskich, tak wewnątrz obwarowań, jak i na przedmieściach, co spowodowało częściowe zatarcie tradycyjnych podziałów wewnątrz bloków zabudowy, przy pozostawieniu pierwotnej siatki ulic. W 1867r. w Maszewie, prócz szkoły zbudowanej w 1859r., a liczącej 7 klas, budynku z mieszkaniami dla sześciu nauczycieli, kościoła, plebani i ratusza, znajdowało się 269 domów i budynki gospodarcze. W 1850r. powiększono obszar cmentarza za bramą nowogardzką. W okresie od 1850 do 1867r., wprowadzono numerację domów, wybrukowano ulice i oświetlono je, początkowo latarniami olejowym i a następnie gazowymi, sprowadzonymi ze Stargardu. W dalszym ciągu prowadzono obsadzanie ulic i dróg drzewami. W mieście nie było kanalizacji. Wodę pobierano z 13 studni publicznych i 22 prywatnych. W pobliżu murów miejskich, po ich zachodniej stronie, znajdowały się dwie publiczne latryny. W trzeciej ćwierci XIX wieku nastąpiło też rozebranie obu bram miejskich. Projekt ich rozbiórki rozpatrywano już od końca XVIII wieku, ale wówczas sprzeciwiały się temu władze maszewskiego garnizonu. Po jego przeniesieniu, w 1806r., ponownie wrócono do tematu i w 1838r. rozebrano przedbramia. W 1854r. na miejscu dawnych ogrodów na obwałowaniach, założono promenadę. Rozebranie w 1866r. obu bram wiązało się tym razem z rozpoczętymi pracami przy budowie nowych dróg bitych prowadzących do Goleniowa, Stargardu i Nowogardu. Budowę tych dróg prowadzono w latach 1864-1877. W tym okresie nastąpiła bardziej intensywna rozbudowa przedmieść, a zwłaszcza przedmieścia Nowogardzkiego, które już w 1834r. zyskało na znaczeniu. Dalsza jego rozbudowa wiązała się z budową linii kolejowej i dworca, usytuowanego 800 metrów na północ od murów miejskich. Budowa kolei łączącej Maszewo z Goleniowem, ukończona w 1903 roku, była początkiem kolejnego etapu rozwoju miasta, głównie poza jego obwarowaniami. W pobliżu dworca, w 1910 roku, zbudowano elektrownię, co pozwoliło na modernizację istniejących zakładów i budowę nowych, związanych z przetwórstwem rolniczym. Wówczas to, powstał mn. młyn śrutowy, sieczkarnia czy olejarnia. Ożywienie gospodarcze spowodowało zaś wzrost liczby ludności. Zaludnienie miasta wynoszące w 1905 roku, 2665 mieszkańców, w roku 1935, wzrosło do liczby 3 872 osób. Nasilające się już od połowy XIX wieku przeludnienie, przyczyniło się do powiększenia obszarów zabudowy. Kierunek rozbudowy miasta wyznaczyło usytuowanie dworca kolejowego. Wkrótce po jego wybudowaniu, w pierwszej ćwierci XX wieku, droga prowadząca do dworca i dalej do Goleniowa, zabudowana została gmachami użyteczności publicznej i domami mieszkalnymi, które sytuowano również przy nowo-wytyczonych ulicach po północnej stronie obwarowań. W okresie tym, w Maszewie, na przedmieściu Nowogardzkim, zbudowano mn. dwie nowe szkoły, gmach sądu, dom bractwa kurkowego i inne budowle. W pobliżu elektrowni powstała kolonia domków robotniczych. Znacznie większe, nowe osiedle mieszkaniowe, założone zostało wówczas po północno-wschodniej stronie miasta, na terenach, które wcześniej nie były zabudowane. Nowa zabudowa, w nieco mniejszym zakresie, powstała również przy szosie stargardzkiej. W tym ostatnim rejonie przetrwała tradycja sytuowania budynków gospodarczych, takich jak zespoły stodół. W okresie przedwojennym, w 1939 roku, w Maszewie istniało 1 139 działek zabudowanych - przeważnie domami jednorodzinnymi, parterowymi i dwukondygnacyjnymi, krytymi dachami dwuspadowymi. Cechą charakterystyczna budownictwa przełomu XIX i XX wieku było wznoszenie murowanych budynków, które w Maszewie pojawiły się dopiero około połowy XIX wieku. Do tego czasu zabudowa Maszewa, poza kościołami, ratuszem i obwarowaniami, była wyłącznie w konstrukcji ryglowej. Konstrukcja ta była oczywiście stosowana nadal, aż do 1945r.